Open brief aan Marjolijn van Heemstra

Marjolijn van Heemstra schets in én samen met de figuur van Garry Davis de problemen van mondiaal personenverkeer, waarbij zij de ontologische vragen naar het werkelijkheidsgehalte van nationale mythen schampt, de rechtvaardigheid van geboorte en toeval onderzoekt, en de zin om je te verzetten aansteekt. Een antwoord.

Onlangs name een goede vriend mij mee naar de voorstelling “Garry Davis” van Marjolijn van Heemstra.  U moet ook gaan. Wij allebei waren verrast en ontroerd door de voorstelling; de terugweg naar huis bleek te kort om “even” de aangeroerde problematiek te bespreken. Marjolijn schetst in én samen met de figuur van Garry Davis de problemen van mondiaal personenverkeer, waarbij zij ontologische vragen naar het werkelijkheidsgehalte van nationale mythen schampt, de rechtvaardigheid van geboorte en toeval onderzoekt, en de zin om je te verzetten aansteekt. Kom daar dezer dagen nog maar eens om! Hieronder volgt in een open brief een antwoord op Marjolijns voorstelling.

Beste Marjolijn, dear Mr. Davis,

Met John Lennon zing je “Imagine there’s no countries. It isn’t hard to do. Nothing to kill or die for. And no religion too. Imagine all the people living life in peace.” Mijn probleem is niet dat ik geen fantasie heb, maar dat mijn fantasie op hol slaat! Ik kom uit op de vaststelling dat, indien er geen landen waren, de mensen nóg niet in vrede met elkaar zouden leven.

Sterker nog, ik denk dat het begrip “land”, in de zin van natie, maar ook sociale groep daarbinnen, onderdeel is van een besef van eigen identiteit. Een besef dat voor veel mensen juist zinvol is, of wij h

et nou prettig vinden of niet. Juist dat besef van eigen identiteit is voor velen een reden om in de praktijk van alle dag niét te doden of ten strijde te trekken, want, en dat beseffen de meeste mensen niet, deze identiteitsonderdelen zijn rekkelijk: zij worden persoonlijk ingevuld, ook zelfs dan, als zij ontkend worden.

Zijn wij het niet die hier en nu de vrijheid hebben om land en religie te ontkennen?

Dat de vrede op aarde sinds mensenheugenis maar niet wil uitbreken, is tragisch en waarschijnlijk te wijten aan de mens op zich: Kaïn sloeg Abel dood, Romulus Remus. De condition humaine is broos en schrijnend. Soms, nou eigenlijk redelijk vaak, overvalt mij schaamte wegens mijn lidmaatschap van de vereniging “mensdom”. Jou zal het ook zo vergaan.

En het ergste van alles is dat wij, jij en ik, en al die anderen hier in den ondermaanse, er niet om hebben gevraagd! Wij hebben niet gevraagd om geboren te worden. Wij hebben er niet om gevraagd om hiér en nú geboren te worden. Wij hebben er niet om gevraagd om ons alle rechten en plichten van het Nederlanderschap, van het Europeaan-zijn, te geven. Wij hebben dat allemaal gekregen. Ongevraagd. Ik zeg niet of dat terecht of onterecht is; ik zeg dat dat zo is.

Je ontbloot dit bevreemdende, hoogste zelden bewust genoemde feit in de figuur van “Marie uit Drenthe”, met wie wij, in de Randstad, wél belasting betalen en met een andere mens buiten de EU niet. Het is bevreemdend, omdat de Nederlandse identiteit en dan ook de belastingband met Mien “verzonnen” is. Ja, maar nee! Kijk, hoe sterk of slap ook de onderlinge samenhang en solidariteit binnen de landsgrenzen op “verzinsels” over de eenwording van de Nederlandse natie rust, in de praktijk van alledag is dat wat jij “verzinsel” noemt, zó reëel, dat de meeste mensen zondermeer zijn werkelijkheid aannemen, althans zo handelen alsof de vraag naar het kunstmatige, naar het verzinsel van een natie nooit is gesteld. Daarmee alleen al is in de praktijk van alledag de Nederlandse staat binnen de EU werkelijkheid.

“Marie uit Drenthe” is even werkelijk is als de nationale belastingplicht en je mag hopen dat Marie even zinnig nadenkt als wij, maar zeker weten doen wij dat niet. Dat hoeft ook niet: wij hoeven niet van Marie te houden. Er is geen wet die zegt, gij zult van al uw landgenoten houden. Wel rust op Marie en ons hetzelfde pakket rechten en plichten en dát, dat is al heel wat. Dat is eigenlijk verbazingwekkend veel.

Wij zijn tegen dank of ondank erfgenamen van onze voorouders, die ons bepakken met rechten en plichten. Is dat moreel juist? Deze vraag onderzoekt het wezen van erven én het toevallige karakter daarvan. Dat is een zelden gestelde vraag.

Wel, het staat ons vrij het ongevraagde geschenk niet aan te nemen: we kunnen weggaan, als de band te knellend wordt. We mogen onze ouders achterlaten. We mogen iedereen in de EU, met wie wij een belastingtechnische band hebben, achter ons laten. Wat dacht je van Suriname? Maar misschien toch maar niet al te snel. Ik niet in elk geval. Is het moreel juist dat wij, geboren Nederlanders, Europeanen, bevoorrecht zijn ten opzichte van de rest van de wereld? Ik denk dat het toeval om ergens op een bepaalde tijd geboren te zijn op zich amoreel is, omdat wij niet bij een goddelijke, voorgeboortelijke wet uitverkoren zijn. Maar! Dat domme erffeit en de daarmee ontegenzeggelijk samenhangende ongelijkheid in de wereld, in welvaart en kennis en macht, geeft ons een dure plicht mee. Die plicht is om te zorgen voor en samen te werken met onze medemens, ook buiten de EU. In ieders belang: lucht en water storen zich niet aan staatsgrenzen.

Die plicht houdt niet in dat wij onze geschiedenis moeten vergeten. Zij zegt niet dat wij onze landen en onze in sommige gevallen vergeten religies zomaar moeten opheffen. En dat zag ik wel in de voorstelling: een pleidooi voor afschaffing van alle nationaliteiten en opheffing van alle staatkundige eenheden. Ik denk dat als we als anarchisten dat morgen écht zouden doen, als we daadwerkelijk alle muren van vandaag op morgen slechten, we weg zijn, omdat dan niet alleen alle dichte, maar ook open deuren wegvallen. En daarna vallen de huizen om, als ze geplunderd worden.

Je sprak over “Fort Europa” – alsof hier niemand ooit meer naar binnen komt. Dat is feitelijk onjuist: er gaan wel degelijk mensen naar binnen en naar buiten. Natuurlijk zijn er misstanden in de verschillende wetten en procedures, maar zonder deze ambtelijke narigheid werd de vervulling van de morele plicht die onze bevoorrechte geboorte ons óók meegeeft, onmogelijk.

Met veel landen buiten de EU wordt handel gedreven; dat kan ook eerlijk. Praktische voorbeelden: niet kiezen voor goedkope kleren, geen slavenkoffie, geen uitbuiting van rechtelozen. Ik ben blij dat er nu eindelijk een begin gemaakt met een grote elektriciteitsindustrie in Noord-Afrika. Eindelijk.

Als mede-erfgenaam van Europa, maar vooral als mens vind ik dat we goed moeten zorgen voor onze planeet en medemens. En dat vind ik ondanks het feit dat ik mijn medemens soms niet uitstaan kan, omdat velen het slechtste of domste doen. Ik weet echter dat ik mij over die weerstand, die aarzeling voor mijn medemens heen zetten moet, omdat ik zelf deel uit maak van deze corrupte soort “homo sapiens”. Hier sta ik, ik kan niet anders.

Wellicht was de planeet zonder de mens beter af geweest: Imagine there’s no people. It isn’t hard to do. No humans to kill or die for. And no civilisation too. Imagine all animals living life in peace.

Je mede-aardbewoner bij toeval,
met innige groet,
Emile

Auteur: Emile van Brakel

germanist

6 gedachten aan “Open brief aan Marjolijn van Heemstra”

  1. Mooie brief, maakt me nieuwsgierig naar de voorstelling!

    Je zorgen over het welzijn van onze planeet en alles wat de menselijke soort erop uitspookt deel ik, en net als jij vind ik ook dat solidariteit erg belangrijk is. Alleen deel ik je mening niet dat een morele plicht hiertoe het uitgangspunt moet zijn. Solidariteit is in mijn ogen geen onderdeel van de condition humaine; dit uitgangspunt veronderstelt al snel dat betrokkenheid bij de medemens en hun planeet een eigenschap is die verankerd ligt in de aard van individuen en die aangeboord kan worden door een beroep op hun moraliteit. Dit idee is een erfenis van de Verlichting. Onze mogelijkheid om solidair te zijn met anderen moet volgens mij niet in de menselijke natuur gezocht worden, maar is eerder een onderdeel van dynamische processen van belangenschakering in (inmiddels steeds globalere) ketens van relaties tussen mensen en dingen. Zo bezien zit solidariteit (of het gebrek daaraan) niet in de menselijke natuur, maar wordt het collectief geproduceerd elke keer als we geconfronteerd worden met een situatie waar we meer grip op willen krijgen en we dus op zoek zijn naar bondgenoten. Deze situaties stromen duidelijk steeds vaker over de grenzen van de natiestaat en hun instituten heen: de uitdaging zit hem in mijn ogen dus vooral in het bedenken van nieuwe procedures en het bouwen van nieuwe instituten die recht doen aan deze veranderende werkelijkheid; dan volgen nieuwe vormen van solidariteit vanzelf.

    Tot bij de borrel! 🙂

    1. Mijn waarde Laurens,

      Ook ik zie niet de plicht tot zorgvuldige samenwerking met de medemens (misschien is dat nog wel een voorstadium van solidariteit?) en zorgzaamheid voor de omgeving niet rechtstreeks voortkomen uit het lot mens te zijn, noch uit diens soms minder fraaie natuur. Aan het inzien dat deze plicht bestaat gaat een gedachtegang vooraf, namelijk de gedachtegang óver dat lot en die natuur. Om het eens simpel te zeggen: Hoe gaan we er het beste van maken?

      Waarschijnlijk is deze gedachtegang dat wat jij noemt “dynamische processen van belangenschakering”. Dat is goed: het blijft in de praktijk wikken en wegen.

      Zie overigens het woord “plicht” niét zwaarder dan het is: niet als een donderend, opgelegd gebod, maar eerder als de logische consequentie van het eigen denkproces, als een uitkomst daarvan, als alles tegen elkaar afgewogen is. Die plicht ontstaat uit zichzelf, uit het denken door de mens, rust op de mens, om de mens, en geldt jegens de mens.

      Welnu! Ik zie de condition humaine hier als het “ondermaanse geploeter” met anderen dat zo vaak verkeerd gaat. Een individu ziet zich door een ongevraagde lotsbeschikking in de broze en niet altijd verheugende levensstaat geplaatst.

      Uit het inzicht dat dit nu eenmaal zo is, door het denken daarover, komt men vanzelf op de plicht tot zorgvuldige samenwerking en zorgzaamheid voor de omgeving: een goed alternatief is er niet, hetzij dat men doodslaan en vervuilen ook redelijke alternatieven acht.

      Deze plicht is eigenlijk niet bijster meer dan een variatie op de categorische imperatief van Kant: handel zo als wel van iedereen verondersteld worden kan. Dit nu, uiteindelijk in ieders belang, ook in dat van jezelf. We willen niet doodgeslagen worden; we willen schone akkers en zeeën, want we willen nog eten.

      Waarom is het in ieders belang om te zorgen voor de planeet en de medemens? Lucht en water houden zich niet aan staatsgrenzen. Vervuiling, handel zal altijd over staatsgrenzen heen plaatshebben. Dat is een gegeven en het tweede gegeven is dat mensen altijd weg zullen blijven trekken uit oorlogsgebieden of uit gebieden waar armoede heerst. Van dat feit zullen sommigen gebruik maken, sommigen zullen helpen; velen doen iets daartussenin.

      Ons praktisch probleem is wel —wij van het Departement van Gewichtige Zaken werken eraan— dat we omringd worden door idioten! Velen handelen en denken niet zo slim, zijn opportunistisch.

      De beschavende daad is dan voor deze idioten, tot wie ik mijzelf misschien wel bij tijd en wijle ook rekenen moet, deze plicht in de daad om te zetten, zoals in de door jou geziene nieuwe procedures; nieuw beleid in nieuwe instituties en wellicht binnen nieuw getrokken staatsgrenzen.

      Het meteen en volledig opheffen van grenzen zou, vrees ik neerkomen op chaos, doodslaan en vervuiling. Helaas.

      Het is lastig hier.

      Maar van sommigen word ik blij.
      Altijd weer,
      je E.

  2. Hear hear. Maar een kleine kanttekening (voor mijn reacties van grotere omvang heb ik helaas geen tijd… ja, ik ben ten dele nog een loonslaaf…): “niet kiezen voor goedkope kleren”… Zelfs de duurdere, soms zelfs zeer dure merken worden in fabrieken van dubieus allooi in elkaar genaaid…! Productiekosten 2 euro, verkoop 180 euro! Tot zover – oh nee, dit moet me ook nog van het hart: die menselijke idylle (ingegeven door Disney, ik heb het dan ook de disneyficatie van de samenleving) dat alle dieren wél in vrede met elkaar zouden kunnen leven. Het idee alleen… Bambi zou in werkelijkheid een verkrachtende bok zijn geworden, die zijn tegenstanders indien mogelijk spiest met zijn gewei. En lieve, schattige Simba vreet antilopen en zebra’s op met huid en haar! Zo! 😉

    1. @Olivier: Komt dat mierzoete, onverdragelijke Disneybeeld ook niet uit de Bijbel of een psalm? “Daar waar het lam met de leeuw graast?” Het is precies natuurlijk het verzwegen punt: de agressie zit ín de mens. Maar het een goede zaak dat het lukt om de buurman vaker niet de kop in te slaan dan wel.

  3. lieverd, ik heb het stuk van Marjolijn niet gezien, maar het Beatles-motto is duidelijk genoeg lijkt me. Ik geef je derhalve geheel en al gelijk dat we niet beter af zouden zijn zonder onze licht nationale gevoelens, die we tegenwoordig schijnen nodig te hebben omdat we zover van ons geloof zijn afgeraakt. Zie bijv. de verontschuldigingen die mensen maken als ze zitten te janken bij zoiets “godgeklaags nationalistisch” als de Kroning. Ik kan zo nog uren doorgaan. Je hebt gelijk met je betoog, ik sta achter je. Ook wat betreft het Europa dat op slot zou zitten, van mij mogen er veel meer mensen binnen komen als ze maar wel van plan zijn te integreren en niet zorgen voor nog meer populistisch gepeupel door een scheidsrechter tegen het hoofd te trappen bijv.
    Ik meld me nu weer af. Dikke kus. je A.

    1. Dear teacher mine, het overstromen van nationalistische Oranje-gevoelens in Joop van den Ende-stijl (Koningslied, rondje varen…), die kneuterige projectie van alles wat “men” allemaal zo mist of wenst in het eigen leven, wekte bij mij de niet te stuiten behoefte om “even” een flink rondje te gaan fietsen. “Jongens, ik ben er even niet.” Ik ben ongeschikt als onderdanig hermelijnluis.

      De mondialisering is een zegen en een vloek – ik hoop dat het goed komt, maar ik vrees. De mensen maken ook zoveel kindertjes. Waarom nou niet je éven ingehouden? Gewoon, netjes twee. Dan heb je zelf ook nog een leven.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *